سیر صنعت چاپ از گذشته های بسیار دور تا امروز

صنعت چاپ بعنوان یکی از مهمترین اختراعات تاریخ بشریت سیر تحول عظیمی داشته و برای خود داستان جذابی را به همراه دارد ما در سایت مهرگان سعی بر آن داریم تا شما را با تاریخچه آن و ورودش در ایران به طور خلاصه آشنا کنیم

ریشه شناسی کلمه چاپ

چاپ که در قدیم به آن چهاپ یا چهاپه (لغت نامه دهخدا) می گفتند از واژه چاو به زبان مغولی بدست آمده به معنای فشار دادن سطحی به سطح دیگر و برخی هم معتقدند که این کلمه از لغت چاپنا زبان هندی گرفته شده به مفهوم مهری که با آن روی پارچه نقش می زنند. واژه چاپ در زبان ترکی هم به معنی کوبیدن یا حرکت مداوم همراه با کوبیدن است. در زبان فارسی مترادف کلمه چاپ باسمه است و در گذشته به چاپخانه باسمه خانه هم میگفتند و لغت باسمه به معنی چاپ برروی پارچه یا عکس چاپ شده است.

تاریخچه صنعت چاپ در جهان

اختراع حروف چاپی و دستگاه چاپ است که خیلی ها تصور می کنند توسط شخصی بنام یوهانس گوتنبرگ آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی انجام گردیده ، اما حقیقت امر این است که صنعت چاپ تاریخی بسیار قدیمی دارد و اختراع فن چاپ به سالهایی بسیار دور از وجود آقای گوتنبرک برمی گردد.

نمونه ای که در دست داریم لوح های گلی بین النهرین و بعد از آن اوراق پاپیروسی است که از ۳ هزلر سال پیش از میلاد بدست آمده و می توان گفت اولین کتاب های کشف شده است. صنعت چاپ نخستین بار در چین، دوران حکومت سلسله تانگ که مربوط به سال های ۹۰۶-۶۱۸ رواج پیدا کرد. چاپ باسمه در چین وجود داشت به دنبالش در آن زمان نقش ها را بروی صفحه های چوبی حکاکی می کردند و بعد روی پارچه چاپ می کردند.

یکی از اولین آثار چاپ شده در آن زمان مربوط به یک فرمان حکومتی چینی است که فرمانده آن دوره دستور می دهد تا تصاویر و متون بودایی را چاپ کنند . صنعت چاپ در آن زمان بدین صورت انجام می شد که متون را بر روی کاغذی نازک می نوشتند و آن را روی صفحه ای چوبی می چسباندند سپس آن را حکاکی می کردند . درواقع به نوعی یک زینک چوبی می ساختند و بعد از آن برای چاپ استفاده می کردند. قدیمی ترین کتابی که از آن زمان در دست است یک متن بودایی است.

کم کم فن چاپ به شهرها و مکان های دیگر راه پیدا کرد و خیلی زود کتاب های صحافی شده بصورت امروزی جای تومارها را گرفتند. سالها بعد یک کیمیاگر چینی حروف مستقل چاپی را اختراع کرد. روش کار او بدین گونه بود که آن ها را روی سفال مرطوب حکاکی می کرد و بعد در کوره می پخت.

این اختراع دوام بیشتری نسبت بهن زینک های چوبی د اشت و سرعت حروف چینی را در تکثیر متون بسیار زیاد می کرد. اختراع او باعث شد تا صنعت چاپ دچار تغیرات بسیاری گردد و کتابهای ارزانتری در دوره سلسه سونگ در سالهای ۱۲۷۹-۹۶۰ به بازار بیاید.

اختراع حروف چاپی فلزی و صنعت چاپ بصورت حرفه ای متعلق به حکومت کره است . ۶۴ سال قبل از اختراع ماشین چاپ گوتنبرگ در کره وزارت چاپ تاسیس شد که به روش ریخته گری حروف چاپی را تولید می کرد .احتمالا به وسیله مسافران جاده ایریشم این دانش و نمونه هایی از کتب چاپ شده به اروپا وارد شده است.

صنعت چاپ در اروپا

در سال ۱۴۵۲ یوهانس گوتنبرگ زرگر با نبوغ آلمانی توانست تحولی عظیم در صنعت چاپ بوجود بیاورد . او دستگاهی اختراع کرد توسط ورق، جوهر با پایه روغنی و پرس کار می کرد و اولین دستگاه چاپ متحرک بود او اولین کسی بود که برای هر حرف قطعه ای فلزی جدا از جنس سرب و یک فلز دیگر ساخت آلیاژی که او اختراع کرده بود جنسی داشت که نه زیاد سخت بود نه خیلی نرم . بر روی آنها مرکب زده می شد و بر روی کاغذ فشرده می شد.

د ر واقع او صنعت چاپ را از چوبی به سربی تبدیل کرد. انجیل گوتنبرگ اولین کتاب واقعی محصول این دستگاه بود. سرعت چاپ ماشین گوتنبرگ به گونه ای بود که روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگ چاپ می کرد و مالیدن مرکب بر روی حروف بوسیله دست انجام می شد.

روش چاپی گوتنبرگ بسیار پر هزینه بود و مختص ثرتمندان و بسرعت در آلمان ، ایتالیا ، فرانسه، هلند ، انگلستان و اسپانیا رواج پیدا کرد. ۳۰۰ سال بعد شخصی بنام آلوئیس زنه فلدر چاپ سنگی یا لیتوگرافی را اختراع کرد او بواسطه سنگی که متن یا تصـویر بروی آن نقش می بست روزانه ۷۵۰ نسخه چاپی بدست می آورد که بسیار عملکرد خوبی بود.

در سال ۱۸۱۱ شخصی بنام کوئینگ اولین ماشین چاپ را که با نیروی بخار کار می کرد اختراع کرد او روزنامه تایمز را با سرعت ۱۱۰۰ برگ در ساعت یعنی ۴ برابر بیشتر از چاپ با ماشین دستی چاپ می کرد.

ورود صنعت چاپ  در ایران

صنعت چاپ در ایران قدمتی بسیار طولانی دارد. شاید حدود ۵ قرن پیش از میلاد مسیح یعنی در دوره هنخامنشی که از مهرهای چوبی استفاده می کردند و اواخر قرن هفتم زمان سلطنت مغول به واسطه پول های کاغذی که رایج بود می توانییم بگوییم که صنعت چاپ در کشور ما وجود داشته . دستگاهی که با آن پول ها را چاپ می کردند بسیار ساده بود و براساس پرس و حکاکی روی چرم کار می کرد.اولین چاپخانه ایران در جلفای اصفهان (سال ۱۱۱۳) بود که تعدادی دعا و ذکرهای مسیحی توسط کشیشان ارامنه توسط حروف چوبی به چاپ می رسید.

روایات بسیار زیادی در رابطه با ورود صنعت چاپ به ایران وجود دارد اما قویترین آنها اینگونه است که دستگاه چاپ سنگی توسط شخصی بنام میرزا صالح شیرازی به ایران وارد شد و در تبریز راه اندازی شد . میرزا صالح کسی بود که برای فراگیری هنر و فن جدید توسط حکومت آن زمان به اروپا فرستاده شده بود . او ساختن مرکب چاپ و تهیه حروف چاپی و حکاکی را در لندن آموخته و چاپ و انتشار روزنامه را در ایران رواج داد .

خیلی زود چاپخانه های سنگی در شهرهای مختلف ایران مثل تهران و اصفهان و … تاسیس گردید. بیشتر از ۵۰ سال یعنی حدودا تا اواخر دوره قاجار روش چاپی در کشور ما صنعت چاپ سنگی بود. البته مدت کمی قبل از ورود دستگاه چاپ سنگی ، چاپ سربی در ایران فعال بود که بخاطر هزینه زیاد خیلی زود کنار گذاشته شد.

چاپ تصویری در ایران

چاپ تصویری اولین بار در زمان محمدشاه به انجام رسید و نخستین کتاب تصویری ، کتاب لیلی و مجنونبود که ۴ صفحه آن تصویر دارد که با مرکب چاپ شده و رنگ آمیزی آن بصورت دستی صورت گرفته است . اولین روزنامه مصور، روزنامه وقایع اتفاقیه بوده که از شماره ۴۷۰ به بعد مصور گردید . اولین فردی که چاپ مصور را فرا گرفت میرزا عبدالمطلب نقاش باشی اصفهانی بود .

تاثیر صنعت چاپ از دید هیچکس پنهان نیست امروزه ما بقدری به این صنعت وابسته هستیم که گویا به آب و غذا نیاز داریم. چاپ در رشد فرهنگ و تمدن بشری بسیار نقش پررنگی دارد همچنین می توان گفت پل ارتباطی بین سایر تمدن ها و تاریخ برای بشریت نیز بوده است. صنعت چاپ از بزرگترین و مهمترین اختراعات بشر است و این صنعت وسیله انتقال اندیشه ها و تفکرات فلاسفه و دانشمندان و هنر هنرمندان است راهی است برای آموزش راحتتر و مفیدتر فرزندانمان. اگر یک فرد به پیرامون خود کمی با تفکر نگاه کند کاملا این موضوع برایش ملموس می شود که زندگی ما چقدر وابسته به صنعت چاپ است از کتاب تا نشریاتی که می خوانیم تا لباس و پارچه ا ی که استفاده می کنیم ، بسته بندی تمامی اقلام مورد استفاده ، اسکناس و …